نازانم (پەكەكە) تێناگات یان بریاریداوە تێنەگات!

لوقمان غەفور

28/05/2020

سمستەری رابردوو لە زانكۆ، مامۆستایەكم هەبوو بەناوی مارك جۆنسن، ئەم پرۆفیسۆرە قاڵبووی تەمەنێكی زۆری سیاسەت بوو. تێڕوانییەكانی وردبوون، جێگەی ئەوەبوو هەڵوەستەی لەسەربكرێت. ئەم مامۆستا ئەمریكییە سەرسامبوو بە پەكەكە و هەمیشە تێڕوانینێكی پۆزەتیڤانەی هەبوو بەرامبەر ژیانی سیاسی و پەروەردەیی و پلاتفۆرمی گشتی پەكەكە.
بەڵام لەزۆربەی گفتوگۆكانماندا لەیەك خاڵدا هەڵوێستەیەكی ئەكرد، ئەویش ئەوە بوو ئەیوت پەكەكە نەیتوانیوە خۆی دەركێشێتە دەرەوە لە لیستی تیرۆری مەحفەلی دەولیدا.
رەنگە تێڕوانینەكانی مارك لەبەرئەوەی تێروتەواو ئەكادیمی بوو زیاتر لەسەر بنەمای "ئاپۆیزم" گەشەی كردبوو لەم وتارە جێگەی نەبێتەوە، بەڵام نەیئەشاردەوە كە عەبدوڵڵا ئۆجالان نەیتوانیوە لەدوای خۆی كەسێك بنیادبنێت وەك خۆی، كە بەبڕوای ئەو هەر ئەمەش وایكرد پەكەكە نەتوانێت خەباتەكەی وەك ساڵی نەوەدەكان پڕ كلپە بێت، بەڵام من هەمیشە ئەموت تێكچوونی ئەو هێزو بازووەی پەكەكە بۆ تێكچوونی لانە بنەڕەتییەكەیان دەگەڕێتەوە كە سوریا-یە.
لەدوای كەوتنی سوریا لە 2011، شوێنێك نەما بە تەواوی شوێنێكی ئارام بێت بۆ پەكەكە، تائێستا ئەم هێزە نەیتوانیوە شوێنێكی ئارام بدۆزێتەوە كە سەرچاوەی ئارامی ئەم هێزە بێت. ئێستا هەرێمی كوردستان ناوچەیەكی ئارام نییە بۆ پەكەكە، ئەوەندەی ئەم هێزە لێی شەهید ئەبێت ئەوەندە زیان و جەربەزەی نەگەیاندووە بە هێزی توركیا لەو سنوورەوە.
لێرەدا لە دواهەمین رووداوەوە دەستپێدەكەم كە لەگوندی سەفرەی ناحیەی ماوەت رویدا چەند رۆژێك لەمەوبەر، پێشتریش لە شاخی ئەزمڕ و دڵنیاشم كاركردنی پەكەكە بەم شێوازە زیانی گەورەتری بەرئەكەوێت.
ئەم هێزە هێزێكی پارتیزانە، تا ئێستا لەقۆناغی خەباتی نیشتمانیدایە، راستە تێدەكۆشێت بۆ تەواوی نەتەوەی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان، بەڵام دوژمنی سەرەكی توركیایە. نە رژێمەكەی ئەسەد بانگەشە بۆ ئەوە دەكات كە دوژمنی ئەم هێزەیە نە ئێران و نە هەرێمی كوردستان.
كەواتە، لە خەباتی پارتیزانیدا ئەبێت مردنی دوژمن دە ئەوەندەی قوربانی تۆ بێت، كەچی بەپێی ئەو ئامارانەی لە نێوەندە ئەكادیمییەكانەوە بڵاودەكرێنەوە پێچەوانەكەیەتی، چونكە توركیا دەستی بردووە بۆ ساختەچێتییەكی دیكە لەدژی ئەم هێزە، ئەویش لێدان و شەهیدكردنی غافڵگیرانەیە، كە تائێستا زیانی گەورەی لێداون.
من پێچەوانەی ئەو دیدەم كە قەندیل شوێنی پەكەكە نییە، پێچەوانەی ئەوەم كە ئەڵێن پەكەكە چی كردووە لەماوەت، بەڵام بەدەنگێكی بەرز ئەڵێم پەكەكە تێناگات لەوەی كە هەرێمی كوردستان شوێنێكی ئارام نییە بۆ ئەوان و پێویستە بیر لە شوێنێكی ئارام بكەنەوە، یان هەر هیچ نەبێت ماوەیەكی زەمەنی هەندێك جموجوڵ و هاتوچۆ كەمبكەنەوە. ئەبێت پەكەكە لەوە بگات كە توركیا ئەتوانێت لەناو هەموو شارو شارۆچكەیەكی كوردستان زیانی گیانی بە پەكەكە بگەیەنێت، لەبەرئەوەی هەرێمی كوردستانیش دەوڵەت نییە، بۆیە ناتوانێت سەروەری خاكەكەی بپارێزێت لە بڕینی سنووری هەرێمی كوردستان لەلایەن توركیاوە.
دیقەت بدە! بەپێی سەنتەرێكی توێژینەوەی ئەمریكی، توركیا لەماوەی 2015 تا 2020، 76 بۆردومانی ئامانجداری كردووە بە فڕۆكەی بە فڕۆكەوان و بێ فڕۆكەوان لە هەرێمی كوردستان، ئاكام 90 گەریلا شەهید بووە لەبەرامبەردا لە ئەنجامی ئەو كێوماڵە سەربازییەی توركیا لە هەرێم كردوویەتی 11 سەربازی تورك كوژراوە. ئەم بەراوردە زۆر ناقۆڵایە بۆ هێزێك لە خەباتی پارتیزانیدا بێت، ئەم هەموو خوێنە بڕژێت و كەمترین زیانی گیانی لە دوژمنەكەی بدات.
هەرێمی كوردستان دوو هێزی سیاسی (پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان) ئەیبات بەڕێوە. ئەم دوو هێزە بۆ ئەوەی ئەم قەوارە سیاسییەیان لێ تێكنەچێت، پێویستی كردووە لەگەڵ دراوسێكانیان هاوسۆزبن. نە یەكێتی ئەیشارێتەوە دۆستی وڵاتانی دراوسێكانی بێت و نە پارتی. كەواتە بۆ ئەوەی ئەم دۆستایەتە بمێنێتەوە وایكردووە رێگە بە چالاكی پەكەكە لە خاكی هەرێم نەدەن. ئەم دوو هێزە رازی بن یان رازی نەبن، توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازی خۆی لە هەرێمی كوردستاندا ئەنجامدەدات.
رۆژ بە رۆژیش ئەم هێزە زیانی گیانی بەرئەكەوێت، چونكە ئامارەكان ئەوەمان پێدەڵێن.
بەحوكمی ئەوەی ساڵی پار یەكێك لە پەیپەرەكانم لەسەر كێشەی نەتەوەیی بوو لە توركیا، گەڕانێكی زۆرم كرد بە سەرچاوە زانستییەكان لە ئەمریكا. ئامارێكی خراپم هاتە بەرچاو ئەویش ئەوە بووە. رێژەی زیانی گەریلاكانی پەكەكە لە ساڵی 2016، 1.65% بووە، 2017 بووە بە 2.22%، ساڵی 2018 بووە 3.22%، لە ساڵی 2019 بووە بە 3.36%. بەڵام لەبەرامبەر ئەمە رێژەی زیانی هێزەكانی توركیا كەمیكردووە. كە ئەمە نیشانەی ئەوەیە توركیا شێوازی تاكتیكی شەڕی گۆڕیوە لە دانیشتنەوە بۆ هێرش و كێوماڵ، لەبەرامبەردا سەركردایەتی پەكەكە نەیتوانیوە ئەمە پێچەوانە كاتەوە.
سەرئەنجام ئەی پەكەكە چی بكات باشە؟ بەرلەوەی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە ئەمەوێت خاڵێك رونكەمەوە كە بوونی پژاك-ە، بەرای من یەكەم كاری خراپ كە پەكەكە كردی لە 2005 دروستكردنی پژاك بوو كە بووە ئەڵقەی لێكترازانی ئێران و پەكەكە. بەپێچەوانەوە دەبوو رێگەی دیپلۆماتی وا بوایە ئەم وڵاتە پەناگەیەكی ئارام بووایە بۆ پەكەكە. بیرهێنانەوەی ئەمەش بۆ ئەوەیە كە پەكەكە ساڵ بەساڵ پەناگە ئارامەكانی لە خۆی شێواندووە بەناوی دروستكردنی هێزێكەوە.
رەوانشاد نەوشیروان مستەفا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ مێدیا تی ڤی، كە ساڵی نەوەدەكان لە ئەوروپا، كردوویەتی، باسی لە پەیوەندی هەرێمایەتی یەكێتی نیشتمانی دەكات لەگەڵ دەوڵەتان و ئەڵێت: "ئێمە بڕیارماننەداوە تا سەر دۆستی هیچ دەوڵەتێك بین، لە كوێدا پێویستی كردبێت دۆستایەتیمان كردووە و لە كوێدا ویستبێتمان پچڕاندومانە". كەواتە پەكەكە چۆن ئەتوانێت جگە لە هەرێمی كوردستان، ئێران و ئەرمینیا كە هاوسنوری توركیایە بەكاربهێنێت بۆ چالاكی.
ئەم تێڕوانییە تێڕوانینێكی بەجێیە، بەڵام بەداخەوە ئێستا پەكەكە ناتوانێت نەهجێكی نوێی هەبێت بۆ فراوانكردنی بەرەی شەڕ. خەریكە تێڕوانیمان وا لێئەكەن كە تەنیا پەكەكە لە قەندیل ببینین و وابزانین ئەم هێزە ئەوەتی دروستبووە هەر لەوێدا بووە و هەر لەوێدا ئەمێنێتەوە. لەكاتێكدا پەكەكە سنورێكی گەورەو فراوانی لەئێران و ئەرمینیا بەدەستەوەیە.
توركیا لەسەر دەستی ئەردۆگان، توانیویەتی دۆستی ئێران و روسیا و هەرێمی كوردستان بێت. بەڵام دۆستایەتی لەگەڵ ئەرمینیا وەك پێویست نییە كە جگە لە هەرێم، ئێران و ئەرمینیا دوو پەناگەی بەهێزن. لەبەرامبەر ئەوەدا پەكەكە نەیتوانیوە ئەمە لە چنگی توركیا دەركێشێتە دەرەوە و ئەم دۆستایەتییە لاسەنگ بكات و پەناگەیەكی ئارام بۆ خۆی بنیاتبنێت.
لەم قۆناغەدا پەكەكە پێویستی بە دوو هێزی نێودەوڵەتییە یان ئەمریكا یان روسیا. بۆئەوەی دۆستایەتی هەر یەكێك لەو دوو هێزە نێودەوڵەتییە بكات پێویستی بەجێگۆڕكێیە لە چالاكی سیاسیدا و تەنانەت گۆڕان لە پرۆگرامی سیاسی.
سەبارەت بە ئەمریكا زۆر زەحمەتە، چونكە ئەگەر بیەوێت دۆستایەتی ئەمریكا بكات ئەبێت دەستكاری پەیڕەو و پرۆگرامی حزبی بكات. ئەگەر بیەوێت دۆستایەتی لەگەڵ روسیا قوڵكاتەوە، كە ئێستا لە جێی نەبوانە، ئەبێت دۆستایەتییەكی پارێزراو بێت. سنوورێكی لە ئەرمینیا بۆ بكاتەوە چالاكییەكانی تێدا فراوان بكات لە دوای ئەوەی پەیوەندی نێوان ئەرمینیا و روسیا لە 2019 ەوە روو لە باشیە.
هەرچەندە روسیا هیچ سنورێكی زەمینی هاوبەشی لەگەڵ توركیا نییە وەك یەكێتی سۆڤیەتی جاران، بەڵام پێویستە پەكەكە هەموو هەوڵێكی گێڕانەوە بێت بۆ سەردەمی 1990-1999ی پەیوەندی نێوان روسیا و پەكەكە. لە 1992 پەكەكە ئەیتوانی بە ئاشكرا لەناو مۆسكۆ-دا كۆنگرەی نەتەوەیی خۆی ببەستێت و بەئاشكرا باسیان لەوە دەكرد كە هەنگاوی گەورەی پەیوەندی نراوە بۆ ئەوەی روسیا دۆستی گەورەی پەكەكە بێت، لەكاتێكدا لەسەردەمی پرۆسترۆیكا-دا روسیا زۆر پێویستی بە توركیا زیاتر بوو بۆ بنیاتنانەوە وەك لە ئێستا كە ئەم پەیوەندییە بۆ وا بچوكبۆتەوە ئەم دەوڵەتە نەتوانێت لانەیەك بۆ ئەم هێزە بنیات بنێت.
تەنانەت ساڵی 1996 و 1997 چەندین جار تانسۆ چیللەر سەردانی روسیای كرد و لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی روسیا كۆبووەوە كە دەستبەرداری پەكەكە ببێت، بەڵام روسیا ئەو بەڵێنەی نەدا، كەچی بەداخەوە ئێستا كار گەیشتۆتە ئەوەی لە گوندێكی وەك سەفرە لە ماوەت خەڵكی لێ شەهید ببێت و جێگەیەك نەبێت ئارامی تێدا بدات.
بەكورتی ئەگەر پەكەكە لە سنوری قەندیلەوە زیانێك لە توركیا بدات، پێویستە لە سنووری ئێران و ئەرمینیاوە دوو چالاكی گورچكبڕ لە توركیا بدات ئەگینا بەم شێوازە و فۆرمەی ئێستا رۆژ بەرۆژ ئەم هێزە زیانی گیانی گەورەی بەرئەكەوێت.

شەپۆلەکانی نەوا

Copyright © 2017 - Radio Nawa. Designed and Developed by Avesta Group