رەگەز گۆڕین لە هەرێمی كوردستان چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت؟

17/09/2019


ئامادەكردنی: پەروا عەبدولڕەحمان
گۆڕینی رەگەز شتێكی نوێیە لە تەواوی جیهان و نامۆییشی پێوەدیارە، رەنگە ئەوەی نامۆتر بێت رەگەز گۆڕین بێت لە هەرێمی كوردستان، بەڵام لەبەر ئەوەی هەرێمیش لە هۆكارە رەگەزیی و كۆمەڵایەتی و دەروونییەكان بێبەش نییە، بۆیە چاوەڕێی زۆر كەیس لەو بارەیەوە دەكرێت و لێرەدا نموونەی كەیسێك لەوانە وەردەگرین كە كچێك بووە لە هەرێمی كوردستان كۆمەڵێك هۆكار وای لێكردوە رەگەزی خۆی بگۆڕێت بۆ كوڕ.
(س.ع) دەڵێت "من هەر لەتەمەنی منداڵیەوە دایك و باوكم جێیان هێشتم، بەو هۆیەوە لەماڵی پورو خاڵ گەوره ‌بووم، كاتێك تەمەنم گەیشتە 14ساڵ باوكم گەڕایەوە، بەڵام خێزانی تری هەبوو، واتە ژنی دووەمی هێنابوو، لێرەوە نەهامەتییەكانی من دەستی پێكرد، باوكم منی بردەوە لای خۆی،  بەڵام نەگونجاین. منیش چیتر بەرگەی لێدان و بەندكردن و سەرزەنیشتكردنم نەگرت، بە ناچاریی بڕیارمدا ژیانی تەنیایی هەڵبژێرم، ماوەی  5ساڵ لەماڵە  هاوڕێ و ئوتێل ژیانم بەسەرم برد، بەهۆی ئەو جۆرە ژیانەوە لە خوێندنیش دابڕابووم.  دوای 7ساڵ دابڕان لەخوێندن، توانیم تاقیكردنەوەی دەرەكی شەشی سەرەتایی بكەم، سوپاس بۆ خوا سەركەوتوو بووم.  دواتر دەستم كرد بەخوێندی ‌ناوەندی و دواتر لە ئامادەیی و دواتریش لە پەیمانگا خۆمم بینییەوە لە هەموو قۆناغەكانی خوێندن سەركەوتوو بووم".

*(س.ع) كچ بوو، بەڵام بەهۆی كۆمەڵگەوە خۆی وەك كوڕ دەردەخست.
ئەو زیاتر دەربارەی ژیانی بێ دایك و باوكیی و ئەو نەهامەتیانەی ڕووبەڕووی بونەتەوە دوا و وتی: "هەرچەندە سەركەوتوو بووم لە خوێندن، بەڵام ڕووبەڕووی هەموو ناخۆشییەك بوومەوە، بۆنموونە لەبازاڕدا هاوینان كارم دەكرد وەك خەیاتی، دارتاشی، نانەوایی، دەلاكی، بۆیاخچی و زۆر كاری تریش.  لەهەموو ئەم كارانەمدا بەشێوازێك خۆم دەردەخست كە كوڕێكی تەواوم ،گوێزانم بە ڕوومەتمدا دەهێنا بۆ ئەوەی ریشم هەبێت و نەزانن كە كچم، دواتر دەرزی (تێستسترۆن)م بەكارهێنا كە ئەمە وایكرد هۆڕمۆنەكانم تێك بچن و ببێتە هۆی زیادبوونی مووی ڕیش و سمێڵ ماوەی 10ساڵ بەو جۆرە ژیام، گەیشتمە ئەو بڕوایەی كە بە یەكجاری ڕەگەزی خۆم بگۆڕم بۆ كوڕ، ئەم بیرۆكەیەم لەگەڵ چەند هاوڕێیەكی دڵسۆزی خۆم باسكردو پلانمان بۆداناو لەدەرگای چەندین بەرپرس و دەوڵەمەندماندا، تا توانیم نەشتەرگەری ئەنجام بدەم و سەردانی چەندین وڵاتم كرد، سەرەتا چوومە لای دكتۆری جوانكاری له شاری ‌سنە بۆ ئەوەی سنگم لاببات كە باسی ژیانی خۆمم بۆكرد هاوكاری كردم و نەشتەرگەرییەكەی بۆ كردم لەدوای ئەوە هەندێك لەهاوڕێكانم، زۆر بەچاوی سوك سەیریان كردم و لەگەڵ ئەوەی ڕۆژگار یاری لەگەڵ ژیانم ئەكرد، بەداخەوە هاوڕێكانیشم یارییان بە هەستم ئەكردو لەناو خۆیاندا بڵاویان كردەوە كە من پێشتر دووڕەگەزبووم یان كەسێكی خراپ بووم، بەڵام من گوێم بەقسەی كەسیان نەداو لەژیان و هەوڵی خۆم بەردەوام بووم. پاشان بڕیارمدا بە تەواوی ڕەگەزی خۆم بگۆڕم لەڕێی سایتەكانەوە چاودێری ژمارەیەك نەخۆشخانەم كرد، پاشان سەردانی وڵاتی توركیام كردو چەند دكتۆرێكیان پێگووتم، دوای پشكنینی زۆر دواتر بڕیاریاندا بۆ نەشتەرگەری، بەڵام كولفەكەی زۆر بوو نەمتوانی لەوێ بیكەم. دواتر چوومە وڵاتی میسر لەوێش بەهەمان شێوە زۆربوو، دواتر چوومە ئێران لەوێ دكتۆر بینیمی و تێچووەكەشی پێ گووتم كە بڕی  15هەزار دۆلار بوو ، بەڵام بڕیاری نەدا بۆمی ئەنجام بدات، و گووتی تۆ كەست لەگەڵ نییەو من ناتوانم ئەوەت بۆ بكەم، بچۆ كەسێكی نزیك خۆت بهێنە ئەوجا پرۆسەكە دەكەین، هەرچەندە من زۆر پێداگریم كرد لەوەی بۆم بكات، بەڵام بەداخەوە بۆی نەكردم و بەبێ ئومێدی گەڕامەوە".

*بڕیارمدا بە تەواوی رەگەزم بگۆڕم
س.ع دەڵێت "دوای ماوەیەك برادەرێكی خۆشەویستی خۆمم بینی، ‌ گووتم چ دكتۆرێك باشە بچمە لای و بەڵكو ڕاپۆرتێكم بۆ بنووسێ تاكو بچمە دەرەوەی وڵات، گووتی بچۆ بۆ نەخۆشخانەی هیوا بۆلای (د. ف). كە چوومە لای و بە وردی كێشەكەی خۆمم بۆ باسكرد، گووتی بەلاتەوە ئاساییە وێنەت بگرم ئەیكەم بە ڕاپۆرتێك و بۆ ئوردنی ئەنێرم، گوتم كێشە نییە بەس ئەوەی لەدڵمایە بۆم بكرێت. ڕاپۆرتێكی ئامادەكردوو ناردی و وەڵام هاتەوە كە لەوێ زۆر بەئاسانی بۆم ئەكەن، منیش ئیتر كەوتمە پارە كۆكردنەوە بڕی 20 هەزار دۆلارم كۆكردەوە بەڕێ كەوتم بەرەو ئەردەن. كەمێك سەخت بوو، چونكە زمانم نەدەزانی و تەنهاش بووم، بەڵام خۆشبەتانە نوێنەری نەخۆشخانەیەك چاوەڕێی منی ئەكرد لە فڕۆكەخانەو بەڕێكەوتین بۆ نەخۆشخانە. دوای دوو ڕۆژ پشودان لیژنەیەك هاتنە سەردانم و وەرگێڕیشیان لەگەڵ بوو كە ئەو كوردبوو بەبینینی زۆر خۆشحاڵ بووم. باسی كێشەی خۆمم بۆكردن، زۆر بەلایانەوە ئاسایی بوو و پێیان گووتم پاش هەفتەیەك دەست ئەكەین بە ئامادەكاری. دوای هەفتەكە هاتنەوە بۆ سەردانم سەرەتا بڕیاری دادگای ئەردەنم وەرگرت پاشان بردیانمە نەخۆشانەیەكی تر، دكتۆری دەروونی و دواتر توێژەری كۆمەڵایەتی و دواتر پشكنینی گشتییان بۆكردم و راپۆرتەكانم زۆر بەباشی هاتەوە. دەستكرا بە ئامادەكاری نەشتەرگەری، ئەو كوڕەی كە وەرگێڕی ئەوان بوو لە سەرەتاوە هەر لەگەڵم بوو تاكو كۆتایی. 
ڕۆژی ‌5شەممە چوومە ژووری نەشتەرگەری و رۆژی شەممە بەنج بەری دام، وامزانی دوو كاتژمێرە. كەهۆشم هاتەو ئینجا زانیم، نەشتەرگەریەكەم دوو ڕۆژی خایاندووە. شێوازی كردنەكەی سەرەتا گۆشت و چەوریان لە رانی چەپم لێكردەوە، دواتر قاچی راستم دەماریان بۆدانا، دواتر وردەكارییەكانی ترم بۆكرا. هەرچەندە ئێستا رانی چەپم سەقەت بووه،‌ بەڵام هەر دڵم خۆشە بەوەی كە توانیم بەسەركەوتوویی زاڵ بم بەسەر هەموو ئەگەرەكانی ژیاندا و ئەوەی دڵم ویستی توانیم ئەنجامی بدەم.
بەڵام ئەوەی چاوەڕێم نەدەكرد هاوڕێ نزیكەكانم بوون كە لەدوای نەشتەرگەریەكەم كەوتنە سوكایەتی پێ كردنم. من زۆر باش بووم بۆیان، بگرە چەندین جار لەسەر كێشەیان من ڕووبەڕووی ناخۆشیی دەبوومەوه، بەڵام‌ ئەوان لە كەسەكانی تر زیاتر سوكایەتییان پێ كردم .
 
  *كەیسەكەم توێژەری كۆمەڵایەتی خۆی هەبووە و ماوەی چوار ساڵ پێوەی سەرقاڵ بووە 
دیدار ئیبراهیم، توێژەی كۆمەڵایەتی كەیسەكە لەو بارەیەوە گووتی:" ئەم كەیسە بۆ ماوەی زیاتر لە چوار ساڵ من ئاگاداری ژیانی بووم. لەسەرەتا كچ بوو، بەڵام هەموو جل و بەرگی و شێوازی ژیانی وەك كوڕێك دەبینراو ئەژیا، تەنانەت لەكاركردنیش وەكو كوڕێك وابوو. واتە هاوشێوەی ئافرەت كاری نەدەكرد، بەڵام وەكو ژیانی  لەلایەنی كۆمەڵایەتییەوە كەسێك بوو زیاتر بە تەنها دەژیا، سەرەتا لەماڵی هاوڕێیەكی ژیا بوو، دوای كە بڕیاریدا وەكو كوڕێك بەتەنها بژی".
 لەگەڵ كچدا تێكەڵبوونێكی هاوڕێیانەی هەبوو، بەڵام هەڵسوكەوت و ڕەفتاری نەشیاوی نەبوو، و زۆرجار لەگەڵ كچەكانی هاوڕێی وەكو چاودێرێكیان وابووە، و هەندێكجار كچەكانی هاوڕێی سەرزەنشت دەكرد ئەگەر شتێكی بەدڵ نەبوایە، بەتایبەت بەوەی كچێكی هاوڕێی كاتێك لەگەڵ كوڕێك پەیوەندی هەبوایە ئەم ڕێنمای دەكردن و هەوڵی ئەدا بیانپارێزێت لەوەی تووشی كێشە بن. ‎بەگشتی كەسێك بووە هەمووكات پشتی بەخۆی بەستووە و كەسێكی بەهێز بووەو‌ بڕوای بە توانای خۆی هەیه.‌ زۆر جار لەپێناوی ئەوەی باشتر بژی هەندێك سەركێشی كردووەو هەر بەهۆی ئەو توانا زۆرەیەوە جێگەی متمانەی هاوڕێكانیشی بوو."
دەربارەی ئەو كەیسانەی لە هەرێمی كوردستان هەن، دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم روونكردنەوە دەدات و محەمەد گۆمەشینی وتەبێژی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم گوتی: "رەگەزگۆڕین لە هەرێم و تەواوی ئەو وڵاتانەی ئیسلامین بابەتێكی هەستیارە، چونكە بەپێی دەستوور و یاسا و شەریعەتی ئیسلام رێگەپێدراو نییە، هەروەها ئەو رەگەزگۆڕینە دوو جۆری هەیە، بە ویستی خۆی رەگەز دەگۆڕێت، واتە لە رووی تەندروستییەوە پێویستی پێی نییە، بەڵام جۆرەكەی تر كەسەكە خۆی دووڕەگەزە كە لە كۆمەڵگەی كوردییدا بە (نێرەمووك) ناو دەبرێن كە وشەیەكی زۆر نەشیاوە و ئەمانە ڕووبەڕووی سوكایەتی پێكردن دەبنەوەو مافیان پێشێل دەكرێت."
وتەبێژەكەی دەستەی مافی مرۆڤ گووتیشی: "وەك جۆری یەكەم كە بەویستی خۆی رەگەز بگۆڕێت هیچ سكاڵایەك نەهاتۆتە دەستەكەمان، بەڵام دەربارەی ئەو كەسانەی دوو رەگەزن، كەسێك لە رێگەی ئۆنڵاینەوە سكاڵای خۆی پێمان گەیاندو گووتی كە 20 كەس لە هەرێمی كوردستان دوو رەگەزن و ئێمە هاوكارییان بكەین، بۆیە ئێمەش نوسراومان ئاراستەی وەزارەتی تەندروستی كردو بابەتەكە‌ گەیشتە پەرلەمانی كوردستان  و سەرۆكی پەرلەمانیش بەڵێنیدا كە هاوكاری ئەو بابەتە بكات و ئەوانەی پێویست دەكات بۆ  نەشتەرگەری بنێردرێنە دەرەوەی وڵات، چونكە لە هەرێم كاتێك ئەم كەسانە دەگەنە قۆناغی ئامادەیی ئیتر لە خوێندن و زۆربەی بوارەكانی كۆمەڵگە دادەبڕێن".
ڕەنگە زۆر كەس گۆڕینی رەگەز بۆ تێكچوونی باری دەروونی كەسەكە بگێڕێتەوە. یوسف عەبدوڵڵا چارەسەركاری دەروونیی لەو بارەیەوە گووتی: "بۆ ئەوەی بە دروستی بزانین ئایا گۆڕینی ڕەگەز لە ڕووی دەروونییەوە نەخۆشییە یاخود نا، ئێمە پشت بە دوو سەرچاوەی جیهانی دەبەستین دەربارەی پۆلێنكردنی نەخۆشییە دەروونیەكان".
یەكەم: ڕێبەری ئامار كردن و دەستنیشانكردنی نەخۆشییە دەروونیەكان(D.S.M)  كە هەر چەند ساڵ جارێك چاپێكی نوێی لەلایەن دامەزراوەیەكی پزیشكییە دەرونییەكانی ئەمریكا دەردەچێت،كە ئێستا چاپی پێنجەمی بەردەستە، لە چاپی چوارەمیشدا كە ساڵی 1994 دەرچووبوو، پێیوابوو كە بەڵێ گۆڕینی ڕەگەز نەخۆشییەكی دەروونییەو ناوی نەخۆشییەكە (پەشێوی شوناسی جێندەری) بوو، بەڵام ساڵی 2013 لەگەڵ دەرچوونی چاپی پێنجەم ئەم نەخۆشییە وەك نەخۆشی دەروونی بوونی نەما، بەڵام بێزاری جێندەر بوونی هەیە كە ئاماژەیە بۆ یەكنەگرتنەوەیەكی ئاشكرای ڕۆڵی جێندەری كەسێك لەگەڵ ڕەگەزە بایۆلۆجییەكەی.
دووەم: ڕێبەری پۆلێنكردنی نەخۆشییەكان كە ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی دەریدەكات، لە چاپی یانزەهەمداو لە رۆژی 25-5-2019 بە  فەرمی ئەم نەخۆشییەی لە لیستی نەخۆشییە دەروونییەكان دەرهێنا، دوای ئەوەی كە بەڕێوەبەری ڕێكخراوەكە ئاماژەی بەوە كرد كە چیتر ئەمە نەخۆشییەكی دەروونی نییه، ‌و ئێستا تێگەیشتنێكی باشتریان بۆ ئەم حاڵەتە هەیە، ناونانی ئەم حاڵەتە بە نەخۆشی دەروونی لەكەو عەیبە دروست دەكات، لە بری ئەوە ئێستا رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەمەی خستە ژێر پۆلێنی نەخۆشییە سێكسییەكان. ئەم هەڵوێستەی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی لە كاتێكدایە كە لە ساڵی 2017  پەرلەمانی دانیمارك بە فەرمی داوایكرد كە چیتر ئەمە وەك نەخۆشی دەروونی سەیر نەكرێت. 
ئەو چارەسەركارە دەروونییە زیاتر دواو گووتی: "دەكرێت زۆر جار هۆكارەكە وا لە كەسەكە  بكات بیر لە ڕەگەز گۆڕین بكەنەوە، لە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیاندا نەبێت و بۆماوەیی یاخود هۆكاری بایۆلۆژی بێت بە هۆی نائاسایی رێژەی هۆڕمۆنەكانی، دەشكرێت هۆكارەكە دەروونی بێت و كەسانی قوربانی توندوتیژی لەسەر بنەمای رەگەز زۆرجار بیر لە گۆڕینی ڕەگەزی خۆیان بكەنەوە، كەواتە دەكرێت بڵێین بە گشتی ئێستا لە ڕووی دەروونییەوە گۆڕینی ڕەگەز بە نەخۆشی دانانرێت، بەڵام لە زۆر كۆمەڵگەو كولتووردا ئەو كەسانەی ڕەگەز دەگۆڕن بە چاوێكی كەم سەیر دەكرێن،كە ئەمەش خەمباری و بێزاری لای كەسەكە دروست دەكات.
بە پێی لێكۆڵینەوەیەكیش كە ئەنجامی 38 توێژینەوەی شیكردۆتەوە لە وڵاتە جیاوازەكان، ئەو كەسانەی رەگەزیان گۆڕیوە لە ڕووی دەروونییەوە كاریگەری هەیە لەسەریان و زیاتر توشی گرفتەكانی خەمۆكی و دڵەڕاوكێ دەبنەوە.
• دوای بەشداریكردنی لە خولێكی رێكخراوی "Internews" لەسەر شێوازی نووسینی راپۆرتی هەستیاری جێندەری، نووسەر ئەم راپۆرتەی نوسیوە.

شەپۆلەکانی نەوا

Copyright © 2017 - Radio Nawa. Designed and Developed by Avesta Group