رادیۆ نەوا نمونەی توندوتیژی لەنێو قوتابخانەكانی هەرێمدا ئاشكرادەكات

23/11/2019 بەدواداچونی رۆژنامەوانی: محەمەد فاتح حامد

بەپێی سیستم و بڕیاری وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان، هەمو جۆرە سەركوتكردن و سزایەكی جەستەیی و دەروونی قوتابیان و خوێندكاران قەدەغەیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش چەند حاڵەتێكی توندوتیژی مامۆستایان بەرانبەر بە قوتابیان و هەروەها بە پێچەوانەشەوە بەدیدەكرێت.
حاڵەتەكانیش خۆی لە توڕەبون و دەنگ بەرزكردنەوە و ئازاردانی دەرونی و ئازاردانی جەستەیی قوتابیان دەبینێتەوە، بەهەمان شێوەش هەندێك حاڵەتی دەستدرێژیكردن لەلایەن قوتابیانەوە بۆسەر مامۆستایان تۆماركراوە، كە ئەمە مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر پاشەڕۆژی نەوەكانی هەرێمی كوردستان.

بیرۆكەی ئەم بەدواداچونە لە توندوتیژییەكی مامۆستایەكەوە دەستیپێكرد، كە هەرچەندە قوتابییەكە منداڵ بوو، بەڵام مامۆستاكەی ئازاری دابوو.
گەڕان بۆ دۆزینەوەی ئەو دایك و باوكانەی منداڵە قوتابییەكانیان لەلایەن مامۆستایانەوە توندوتیژییان بەرانبەر بەكارهێنرابێت هەروا ئاسان نییە، بەڵام بێ وچان چەند نمونەیەكمان دەستكەوت.

" مامۆستاكە كچەكەمی ترساند و حەزی لە قوتابخانە نەما"
یەكێك لە دایكی منداڵەكان بۆ رادیۆ نەوا باسی لەوەكرد، كە منداڵەكەی لە یەكێك لە قوتابخانەكانی هەرێمی كوردستان روبەڕوی جۆرەها توندوتیژی دەرونی بۆتەوە و وتی "كچەكەم پێش ئەوەی بچێتە قوتابخانە ئەیتوانی ئینگلیزی و عەرەبی و كوردی بەباشی بنوسێت و بیخوێنێتەوە، ئەم منداڵەم زۆر حەزی لە قوتابخانە بوو، بەڵام كە چووە پۆلی یەكەمی سەرەتایی، یەكێك لە مامۆستاكانی كچەكەمی ترساند و هەموو رۆژێك قسەی بە منداڵەكەم ئەوت و پێی ئەوت: چاو زەق بۆ ئەوە نازانیت؟، هەستە قژلول بۆ ئەوە نازانیت و هەڕەشەی ئەوەی لێئەكرد، كە لە پۆلی یەك ئەیهێڵێتەوە".
دایكی منداڵەكە وتیشی "كچەكەم رۆژێكیان لە قوتابخانە هاتەوە ئەگریا و جلوبەرگەكانی خۆی و دەفتەرەكانی دڕاند، تەنانەت قژە جوانەكەی خۆیشی بە مقەست بڕی، منیش وتم: بۆچی وات لە خۆت كردوە؟ ئەویش وتی: بۆئەوەی ئیتر نەچمەوە بۆ قوتابخانە".
باسی لەوەشكرد، مامۆستاكەی هەڕەشەی ئەوەی لێكردبوو، كە دەبێت بە ئیزرائیل و روحی ئەكێشێت، بۆیە هەڕەشەكانی زۆر كاریگەری خراپی هەبو لەسەر منداڵەكەی و لەدوای ئەوە دووچاری نەخۆشی دەرونی بو و دوو سێ‌ پزیشكی پێكردوە، دەشڵێت "واملێهات ماڵەكەی خۆم بەجێهێشت و لەو شوێنە رۆیشتم، ئێستاش كە كچەكەم چۆتە پۆلی پێنجەمی سەرەتایی، هێشتا ترسی ئەو مامۆستایەی لە دڵ دەرنەچوە".

"بە هەموو مامۆستاكان كوڕەكەمتان تۆقاندوە!"
دایكی منداڵێكی دیكەش كاتێك لەگەڵ بەڕێوەبەری قوتابخانەیەكی بنەڕەتی باسی هۆكاری بەكارهێنانی توندوتیژیم دەكرد، خۆی كرد بە ژورەكەدا و داوای لە بەڕێوەبەرەكە كرد واژۆ لەسەر نوسراوی گواستنەوەی كوڕەكەی بۆ قوتابخانەیەكی تر بكات، كاتێكیش بە سەرسوڕمانەوە لێی پرسی: بۆچی دەیگوازیتەوە؟ لە وەڵامدا دایكی منداڵەكە وتی: بەهەموو مامۆستاكانەوە كوڕەكەمتان تۆقاندوە، وایلێهاتوە ناوی قوتابخانەی لا بڵێم، هەڵدەلەرزێت! 

"مامۆستا گوێی كچەكەمی راكێشا و ترساندی"
باوكی منداڵێكی دیكە بەپێویستیزانی لەم بەدواداچونەی رادیۆ نەوادا چیرۆكی كچەكەی خۆی بگێڕێتەوە تا پەروەردە ئاگاداربێت چی لە قوتابخانەكاندا دەگوزەرێت، ئەو پێی وتم "منداڵەكەم، كە پۆلی پێنجەمی بنەڕەتییە، لە باخچەیەكی نزیك لە گەڕەكەكەمان لەگەڵ منداڵی مامۆستایەكی قوتابخانەكەیدا یارییان دەكرد، لەوكاتەدا پاڵێكی ناوە بە كچی مامۆستاكەوە و خستوێتی و تۆزێك گیانی روشاوە، بەڵام مامۆستاكە لە قوتابخانە تۆڵەی لە كچەكەم كردوەتەوە و گوێچكەی راكێشاوە، ئەویش منداڵە و ترساوە و خۆی گوێچكەشی نەشتەرگەری بۆكراوە، سەرەڕای ئەوە نەشتەرگەری بۆ لوت و قوڕگیشی كراوە، ئەمە بوەهۆی ئەوەی دووبارە گوێچكەی هەو (ئیلتیهاب) بكاتەوە، منیش چوم بۆ قوتابخانەكەی و سەرزەنشتی مامۆستاكەم كرد، بەڵام بەداخەوە مامۆستاكە هەر هەمان هەڵوێستی هەبوو، بگرە توندتریش بوو، دوای ئەوەش دووبارە مامۆستاكە هاتەوە بۆ ماڵمان، هەرچی قسەی ناشرین هەیە، پێمانی وت".
یەكێك لە هاوپیشەكانم، كە ئاگاداری بەدواداچونەكەم بوو، پێی وتم "یەكێكم لە قوربانیانی توندوتیژیی دەستی مامۆستایان، بە جۆرێك دوای تەواوكردنی خوێندن وەك مامۆستا وەرگیرام، بەڵام لەبەرئەوەی هێندە رقم لە قوتابخانە هەڵگرتوە، ئامادەنەبوم ببمە مامۆستا!".

"مامۆستاكان لە منداڵەكەمیان داوە و گوشاری دەرونییان خستوەتەسەری"
گوشاری دەرونی، زۆربەی كات كاریگەری خراپتری لە لێدان هەیە، دایكی منداڵێكیش بەمجۆرە قسەی بۆ كردم و وتی "بەهۆی ئەوەی كوڕەكەم لە پۆلی یەكەمی سەرەتایی قژی درێژبوو، مامۆستاكان منداڵەكەمیان ترساند و هەراسانیان كرد، بەجۆرێك وازی لە قوتابخانە هێنا و بۆ ماوەی یەك ساڵ نەڕۆیشتەوە،  دواتر كە چوە پۆلی دووەمی سەرەتایی، مامۆستایەك زللـەیەكی كێشابوو بە ملیدا، چونكە درۆی لەگەڵی كردوە، ئەوەش ئازاری پێگەیاندبو".
باوكی كچێكیش باسی ئەوەی بۆ كردم، كە كچەكەی لە پەروەردەی تایبەتە و نەخۆشی دەرونی هەیە، كەچی مامۆستاكان لەجیاتی ئەوەی یارمەتیبدەن، بەردەوام گلەییان لێی هەبوە و بۆ ماوەی سێ‌ ساڵیش لە یەك پۆلدا هێشتویانەتەوە!

"ئێستاش ئاسەواری لێدانی مامۆستاكە بە دەستەكانی كچەكەمەوە دیارە"
لە بەدواداچونەكەمان بەردەوام بوین، تا باوكی قوتابییەك ئامادەبو قسەمان بۆ بكات و وتی "كچەكەم كاتێك كە لە پۆلی پێنجەمی سەرەتایی بوو، مامۆستا وەكو سزایەك كە نەیزانیوە وەڵامی پرسیارێكی بداتەوە، شوشەی هەمو پەنجەرەكانی پۆلەكەی پێ‌ سڕیوەتەوە، پاشان هەر ئەو مامۆستایە بەڕاستەهێڵ كێشاوێتی بەدەستی كچەكەمدا و دوای تێپەڕبونی ساڵێك هێشتا ئاسەواری ئەو لێدانە بەدەستیەوە دیارە!".

مامۆستایان بەرانبەر بە بەكارهێنانی توندوتیژی چی دەڵێن؟
بۆچونی مامۆستایان لەبارەی بەكارهێنانی توندوتیژی چییە؟ ئەوان چۆن لە بابەتەكە دەڕوانن؟ كاروان مەحمود عەلی مامۆستا لە قوتابخانەی شێخ وەیساوای بنەڕەتی لە سلێمانی وتی "دژی حاڵەتی توندوتیژی جەستەیی و دەرونیشم، بەڵام دەبێت جۆرێك لە حاڵەتی توندوتیژی بە مانا جوانەكەی بەكاربهێنرێت دور لە لێدان، دەبێت سەرەتا ئامۆژگاری قوتابیەكە بكەیت، دواتر ئەگەر سودی نەبوو، دەنگی بەسەردا بەرزدەكەینەوە، ئەگەر هەمو ئەو هەڵسوكەوتانە ئەنجامی نەبوو، ئێمە بە ناچاری بە رەقی مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەین، ئەگەر بێتو دڵنیابوین لەوەی دایك و باوكیشی لەماڵەوە بەهەمان شێوە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن".  
وتیشی "ئەگەر حاڵەتێك هەبوو، پێویستە جۆرێك لە دەنگ بەرزكردنەوە یاخود پێداكێشانێكی خۆشەویستی بەرانبەر بە قوتابی بەكاربهێنرێت، بۆ نمونە، چۆن زللـەیەكی میهرەبانی لە منداڵێك دەدەیت لە خۆشەویستیدا، من مەبەستم ئەوەیە بەهێواشی ئەم حاڵەتانە بەكاربهێنرێت".
رەخنەیەكی توندیشی لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردنی هەرێمی كوردستان گرت و وتی "وەزارەتی پەروەردە تەنها گرنگی بە رواڵەتی قوتابخانەكان دەدات و بەهیچ شێوەیەك پرۆسەی پەروەردەو فێركردن لەناو قوتابخانەكاندا نەماوە و ئەگەر پرۆسەكە بەمجۆرە بمێنێتەوە، بەڕاستی لەداهاتودا مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر قوتابی و خوێندكارەكان".
بەڕێوەبەری قوتابخانەیەكی سەرەتاییش پێی وتم "وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان هیچ جێگرەوەیەكی پێنەداوین كە لەبری توندوتیژی بەكاریبهێنین، لەبەرئەوە ناتوانین دەستبەرداری بین، چونكە لە كۆمەڵگەیەكداین خۆییان بە لێدان پەروەردەبون!". پێیشی وابوو توڕەبون لە قوتابیان كارێكی زۆرباشە و كاریگەری ئەرێنی لەسەر قوتابیان هەیە، هەروەها وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستانی بە كەمتەرخەم ناوبرد لە نەكردنەوەی خولی زانستی دەرونناسی و رێنمایی دەرونناسی بۆ مامۆستایان.

"ناتوانین بڵێین حاڵەتی توندوتیژی رونادات"
رەنگە كارێكی زەحمەت و قورس بێت بەلای هەندێك مامۆستا و بەڕێوەبەری ناوەندەكانی خوێندنەوە ئەگەر باسی نەهێشتنی توندوتیژی بكەیت، لەو روانگەیەوە مامۆستا كەمال مەعروف خدر بەڕێوەبەری قوتابخانەی بەمۆ لە سلێمانی دەڵێت "ئەساسی توندوتیژی، پەیوەندی بە پەروەردەی كۆمەڵگەكەوە هەیە، مامۆستاش تاكێكە لەم كۆمەڵگەیە، هەندێك حاڵەت هەیە دەرونی مامۆستاكەی تێكداوە، بۆ نمونە، ئێستا مانگی 11یە، هێشتا موچەی مانگی 8ی وەرنەگرتوە، مامۆستا بارودۆخی مادی خراپە، بەڵام لە وڵاتان مامۆستا بارودۆخی مادی لە وەزیرێك باشترە، لەبەرئەوە بڵێیت و نەڵێیت كاریگەری هەیە بۆسەر مامۆستاكە" .
وتیشی "ئەگەر حاڵەتێك روبدات مامۆستاش هەر وەكو تاكێكی ئەم كۆمەڵگەیە وایە، ئێمە دەبێت پەروەردەیانە مامەڵەی لەگەڵدا بكەین، ناڵێین حاڵەت نابێت، چونكە ئێمە لە پرۆسەیەكی بەردەوامداین و پرۆسەیەكی گەورەیە و 500 قوتابی لە قوتابخانەیەكدا و 50 بۆ 60 مامۆستا هەر یەك لە خێزانێك و هەر یەكەو لەشوێنێكدا، لە قوتابخانەیەكدا بەڕاستی لەوانەیە شتیش روبدات، بەڵام دەبێت بە شێوازێكی پەروەردەیانە چارەسەری بكەین".
مامۆستایەكی دیكەی سەرەتاییش قسەی بۆ نەوا كرد و وتی "بە گوێ‌ راكێشان و رومەت راكێشانێكی سوك قوتابیەكانم سزادەدەم، تەنانەت بۆ كوڕەكەی خۆیشم ئەگەر دوو سێ‌ جار بابەتەكەی بۆ شیبكەمەوە و هەر تێنەگەیشت، هەر بەڕاستی گۆیی رادەكێشم!".

مامۆستایانی زانكۆ و زانایانی دەرونی و مافی مرۆڤ چی دەڵێن؟
سەرەتا لە بۆچونی مامۆستا نیاز محەمەد لە كۆلێجی پەروەردەی بنەڕەتی زانكۆی سلێمانییەوە دەستپێدەكەین كە بەمجۆرە بۆمان دوا و وتی "پرۆسەی پەروەردەی نوێ لەسەر بنەمای دەرونناسی و مرۆڤناسی دروستبوە، بۆیە تەكنیك و پێوەری هەیە، بەڵام مامۆستایانی ئێمە بەداخەوە لێی بێ‌ بەشن". وتیشی "گەورەترین كێشەمان ئەوەیە منداڵەكان، كە هاتون بۆ لای ئێمە، پەروەردەنەبون، بۆیە ئێمە ئەوەندەی سەرقاڵی راستكردنەوەی پەروەردەكەیانین، زۆرجار ئەوەندە سەرقاڵی وانەوتنەوە نین!" .
مامۆستاكەی زانكۆی سلێمانی دوپاتیشیكردەوە "كێشەكە ئەوەیە پرۆسەی پەروەردە لەلای ئێمە، پێوەری نییە، مەزاجی شەخسیە، من تۆم خۆش دەوێت دەرتدەچێنم، رقم لێتە دەرتناچێنم... بەڵام پێوەرێكی گشتی كە تۆ دەبێت ئەم وانەیەت خوێندبێت، ئەمە بزانیت، ئەمەی لێ فێربوبێتیت، بەهیچ شێوازێك نیمانە".
هەروەك وتی "لێدان لە منداڵ تاوانە، چ لە قوتابخانە بێت یاخود لە ماڵەوە".

"بەكارهێنانی توندوتیژی نەخۆشی و گرێی دەرونی لێدەكەوێتەوە"
پرۆفیسۆر د.كەریم شەریف قەرەچەتانی  مامۆستای زانكۆ و پسپۆڕی دەرونی لە بەدواداچونەكەماندا بەشداریی كرد و بۆ رادیۆ نەوا وتی "ئازاری دەرونی و سوكایەتی پێكردنی منداڵ دووچاری جۆرێك لە ململانێی دەكات، كە پێی دەڵێن ململانێی پاشەكێ‌ پاشەكێ‌، واتا كاتێ‌ من ئەكەومە نێوانی دووشتی ناخۆشەوە ئەگەری توشبونی بە ململانێی دەرونی و كێشەو گرفتە دەرونیەكان زیاتر دەبێت، كاتێك كە خوێندكار ناخوێنێت، هەڕەشەكردنی مامۆستا و توندوتیژبونی لە گەڵ قوتابی، ئەمە جۆرێكە لە ململانێی دەرونی پێی ئەڵێن ململانێی پاشەكشێ‌ پاشەكشێ‌، ئەمەش مەترسیدارترین جۆرەكانی ململانێیە و ئەگەری توشبون بە گرێ‌ و نەخۆشیە دەرونیەكان و خراپبونی رەفتاری منداڵەكە زیاتر دەكات".
ئەو پڕۆفیسۆرە وتیشی "لەهەموی مەترسیدارتر ئەو قوتابی و خوێندكارانەی مامۆستا توندوتیژییان بەرانبەر بەكاردەهێنن لەداهاتودا ئەوانیش وەكو مامۆستاكانیان توندوتیژدەبن لەگەڵ خوێندكارەكان و لەگەڵ منداڵەكانیان، بۆیە لەپێناو پاراستنی كەرامەتی مرۆڤەكان نابێت مامۆستا پەنا بۆ توندوتیژی بەرێت، بەڵكو ئێستا شێوازی زۆر زۆر پەروەردەیی هەیە، كە لە هەموو جیهاندا بەكاردەهێنرێت".
هەروەها جەختیكردەوە "تۆ ئەگەر دەتەوێت چارەسەری گرفتی منداڵ بكرێت، دەبێت بێیت دەستنیشانی هۆكارەكانی كێشەكانیان بكەیت و رێگەچارەی بۆ دابنێیت، بەڵام لێدان و توندوتیژی وەكو بەنج وایە، چۆن دانت ئازاری هەبێت ماوەیەك بێدەنگی ئەكات و ئازارەكە نامێنێت، بەڵام كە كاریگەری دەرمانەكە نەما ئازارەكە دەستپێدەكاتەوە، چونكە چارەسەری حەقیقی دان، كە كلۆر بوە یاخود ئیلتیهابە، نەمان كردوە، ئەم لێدان و توندوتیژیەی مامۆستاش هەر وەكو بەنجەكە وایە تەنها بۆ ماوەیەكی دیاری كراوە" بۆیە داوای كرد "ئەو جۆرە مامۆستایانە خولیان بۆ بكرێتەوە و رێنمایی بكرێن و وشیاربكرێن و تێبگەیەنرێن، هەرچ مامۆستایەكیش ناتوانێت فێربێت و بەشداری خول ناكات، پێویستە لە مامۆستایەتی دوربخرێتەوە".

مافی مرۆڤ داوای كۆتاییهێنان بە توندوتیژی ناو قوتابخانەكان دەكات
هەروەها لەبارەی توندوتیژی نێو قوتابخانەكان، محەمەد گۆمەشینی وتەبێژی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان جەختدەكاتەوە، كە حاڵەتی توندوتیژی لە قوتابخانەكاندا لە رێگای سۆشیال میدیاوە دەبیستن، بەڵام نە قوتابی نە كەسوكاری قوتابی نەچون بۆ لایان بە فەرمی سكاڵا لەسەر ئەە حاڵەتانە تۆماربكەن. وتیشی "پێموایە ئەو چەند حاڵەتانەی هەبوە زیاتر لەنێوان خانەوادەی قوتابیەكە و مامۆستاكە چارەسەركراوە".
هەروەها وتیشی "بەپێی بڕیاری وەزارەتی پەروەردە، لێدانی قوتابیان و بەشێوەیەكی گشتی منداڵ قەدەغەیە و پێچەوانەی هەم بنەماكانی مافی مرۆڤە و هەم پێچەوانەی ئەركی مامۆستایەتییە، بۆیە بابەتی لێدانی قوتابی پێموایە كارێكی ساڵانی رابردو بوو، نابێت بمێنێت، ئەگەر حاڵەتیش دەبیستین لێرە و لەوێ‌، دەبێت بنبڕبكرێت".
وتەبێژی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، ئەگەر حاڵەتێكی توندوتیژی رویدا، دەبێت لە رێگای یاسا و دادگاوە یەكلایی بكرێتەوە.

"سیستمی پەروەردەی سوید زۆر جیاوازە لە سیستمی پەروەردەی هەرێمی كوردستان"
سەبارەت بەو قسە باوەی ناو كۆمەڵگە، كە سیستمی پەروەردە و فێركردنی هەرێمی كوردستان هەمان سیستمی پەروەردەو فێركردنی سویدە، لەگەڵ هەڵمەت حسێن بەڕێوەبەری قوتابخانەكانی "هیەدەسوندا و ئیتتەر هارنێس"ی بنەڕەتی سوید بۆچونی خۆی نیشاندا و بۆ رادیۆ نەوا وتی "سیستمی پەروەردەی سوید زۆر جیاوازە لە سیستمی پەروەردەی هەرێمی كوردستان، لە عیراق و هەرێمی كوردستان هەمان سیستمی پێش 100 ساڵ لەمەوبەر پەیڕەودەكرێت، كە بەریتانیا هێنای بۆ عیراق" .
هەروەها وتی "سوید بەپێی جاڕنامەی نێودەوڵەتی بۆ مافی منداڵان، كە نەتەوەیەكگرتوەكان دەری كردوە، ماوەی 30 ساڵە ئازاردان و ئەشكەنجەدانی منداڵانی بەهەمو شێوەیەك قەدەغەكردوە، جگەلەوەش بەپێی هەمو بنەما زانستیەكان و بەپێی هەمو توێژینەوە زانستیەكان ئازاردانی منداڵ كاریگەری زۆر نەرێنی هەیە لەسەر دەرونی منداڵ بە درێژایی تەمەنی".
ئەو مامۆستا كوردەی دانیشتوی سوید، كە خۆی پێشتر لە هەرێمی كوردستان بە هەمان شێوە مامۆستا بوە، رونیكردەوە "توندوتیژی دەرونی و جەستەیی رێگەپێدراو نییە و قوتابی نابێت هەست بەوە بكات كە سوكایەتی پێكراوە، هەرچ مامۆستایەك لە سوید دەستدرێژی بكاتەسەر هەر قوتابییەك و لێی بدات راستەوخۆ دەردەكرێت و لە پیشەكەی دوردەخرێتەوە". وتیشی "دەبێت قوتابی رێگری لێنەكرێت لەوەی، كە بیەوێت سكاڵا لە مامۆستایەك یان بەڕێوەبەری قوتابخانەكە بكات و بەهیچ جۆرێك نابێت دایك و باوك توندوتیژی دژ بە منداڵەكانیان قبوڵ بكەن ئەگەر تەنانەت دەرگا و پەنجەرەی قوتابخانەكانیش بشكێنن". 

"حاڵەتی پێچەوانەی توندوتیژیش لە دژی مامۆستا هەیە"
هەر ئەوە نەبێت قوتابی و خوێندكار توندوتیژی بەرانبەر بەكاربهێنرێت، بەڵكو پێچەوانەكەشی هەیە، سەبارەت بەو بابەتە مامۆستا عەبدولواحید محەمەد سەرۆكی یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان دەڵێت "لەماوەی ساڵەكانی رابردودا و لەساڵی رابردو و ئەمساڵیش چەند حاڵەتێكی توندوتیژی قوتابیان دژی مامۆستایان تۆماركراوە".
لەبارەی توندوتیژی مامۆستایانیش دژبە قوتابیان، یەكێتیی مامۆستایان ئاگادارە لەهەندێك ناوەندی خوێندندا حاڵەتی لەو شێوەیە هەبوە، داواشیكرد هەمولایەك لەپرۆسەی پەروەردەدا بەرپرسیارێتی خۆیان لە ئەستۆبگرن بۆ دوركەوتنەوە لە توندوتیژی و بەرزراگرتنی پرۆسەی پەروەردەو فێركردن.
رونیشیكردەوە، هۆكارەكانی توندوتیژی بۆ ئاستی رۆشنبیری كۆمەڵگە دەگەڕێتەوە، ئێمە لەناو كۆمەڵگەیەكدا دەژین توندوتیژی زۆری تێدایە، ئەمە رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر تاك و لەسەر مامۆستا و لەسەر قوتابیان و خوێندكاران و لەسەر هەمو خەڵك بە گشتی. وتیشی "زۆر گرنگە دوو جۆر خول بۆ مامۆستایان بكرێتەوە یەكێكیان رێگاكانی وانەوتنەوەیە ئەوی تریش زانستی دەرونناسییە، ئەم دوو بنەمایە زۆر گرنگن بۆ پەرەپێدان بە توانای مامۆستا".
هەروەها مامۆستا عەبدولواحید محەمەد دوپاتیكردەوە "پرۆسەی پەروەردە و فێركردنی هەرێمی كوردستان زۆر جیاوازە لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردنی سوید  و تێبینیەكی زۆرمان هەیە لەسەر پرۆسەكەی هەرێمی كوردستان. لێرە هەزار و 250 ناوەندی خوێندنی دوو دەوامیمان هەیە، نزیكەی 200 قوتابخانەی سێ‌ دەوامیمان هەیە، چوار دەوامیشمان هەیە، قوتابخانەی قوڕمان هەیە، قوتابخانەمان هەیە لە بینای كرێدایە، هۆبەی خوێندنمان هەیە 50 قوتابی یان خوێندكاری تێدایە، ئینجا وەرە سەر پڕۆگرام، ئینجا وەرە سەر توانای مامۆستا، ئینجا وەرە سەر كۆمەڵێك بوار و بابەت وەكو تەكنەلۆجیای تازە هەمو ئەو بابەتانە بەڕاستی كەموكوڕییان تێدایە، چۆن ئەمە بەراورد دەكرێت لەگەڵ سیستمی سویدی؟".

"پێویستە زۆر نەرم بین لەگەڵ قوتابیانی بنەڕەتی"
بۆچونی بەرپرسانی كەرتی پەروەردە جەختكردنەوەیە لەسەر دورخستنەوەی توندوتیژی و لەچاوپێكەوتنمان لەگەڵ مامۆستا دڵشاد عومەر بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی بۆ رادیۆ نەوا وتی "قۆناغی بنەڕەتی كە یەكەم قۆناغی ئیلزامیە، بازنەیەكی زۆر گرنگە بۆ ئەو منداڵەی لە ژینگەی خێزانەوە یان لە باخچەی منداڵانەوە دێتە قوتابخانە، هۆش و هزری كراوەترە، ئامادەیە بۆ پەروەردە و فێركردن و درك بە شتەكان دەكات و پێویستە زۆر نەرم بین لەگەڵیاندا، ئەو بابەتانەی لە یەكەمی بنەڕەتیەوە تاكو سێیەمی بنەڕەتی دەوترێنەوە بۆئەوەیە قوتابیان خۆشەویستییان لا دروستببێت تا بەردەوام بن لە پرۆسەی پەروەردە". وتیشی "زۆر گرنگە مامۆستایان پەروەردەیانە مامەڵە بكەن، لەڕوی دەرونی و  جەستەیی و زارەكیشەوە واتا لە رووی ئەو تەعبیرانەشی، كە بۆ منداڵ بەكاریدەهێنن، بەڵام لەهەمو ژینگەیەكدا تا لە خێزانێكیشدا هەڵدەكەوێت یەكێك توندوتیژبێت، یەكێك هەڵسوكەوتی جیاوازبێت لەوانی تر یان كەم كەم كێشە دروستبكات، ئەو قوتابخانانەشی زۆر كێشەیان تێدایە، قەرەباڵغەكانن، كە 400 قوتابی و خوێندكار لەخۆدەگرێت".
بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی وتی "ئەو حاڵەتانەی توندوتیژی لە قوتابخانەدا بونی دەبێت، بەڵام گرنگ ئەوەیە تەشەنە نەكات  و كەمی بكەینەوە، لەسەرەتای ئەمساڵیشدا چوار حاڵەتی لەو شێوەیەمان هەبوە، كە چالاكوانانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پێیانزانیوە و بە ڤیدیۆ بڵاوبۆتەوە، هۆكارێكی دیكەش جگە لە قەیرانی دارایی، قەرەباڵغی پۆلەكانە و هەبونی تەكنەلۆژیایە، كە منداڵەكانی سەرقاڵكردوە و سەعی ناكەن و دایك و باوكی ئێستاش وەكو دایك و باوكی جاران بەرپرسیارێتیان هەڵناگرن، ئەمەش هۆكارێكی دیكەی كێشەی قوتابخانەكانە".

جاڕنامەی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ مافی منداڵان چی دەڵێت؟
لە ماوەی ئەم بەدواداچونەدا لە مانگی (تشرینی دووەمی 2019)، دوو حاڵەتی نەشیاو لە قوتابخانەكانی هەرێمی كوردستاندا بە گرتەی ڤیدیۆیی بڵاوكرانەوە، یەكێكیان  دورخستنەوەی بەڕێوەبەری قوتابخانەیەك بوو لەلایەن وەزیری پەروەردەی هەرێمی كوردستانەوە لەسەرئەوەی ئاوەڕۆی قوتابخانەكەی بە قوتابیەك پاككردوەتەوە، ئەوەی تریشیان ئەو گرتە ڤیدیۆییە بوو، كە تێیدا مامۆستایەكی سەرەتایی وەكو سزایەك قەمسەڵەی قوتابییەكی یەكەمی بنەڕەتی فڕێدەداتە ناو تەنەكەی خۆڵەوە. لەكاتێكدا لەجاڕنامەی نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ مافی منداڵان هاتوە "منداڵ هەمو ئەو كەسانە دەگرێتەوە، كە تەمەنیان لە خواروی 18 ساڵەوەیە و تێگڕای منداڵەكان شایستەی هەمان گرنگیپێدانن و هەمان مافیان هەیە و نابێت جیاوازی لە نێوانیاندا بكرێت و لەو بڕیارانەی سەبارەت بە مندالان دەردەكرێت ، دەبێت پێش هەمو شتێك بەرژەوەندی منداڵان لەبەرچاوبگیرێت و دایك و باوكی منداڵ یان بەخێوكەر بەرپرسیارێتی بەخێوكردن و پەروەردەكردن و گەشەكردنی دەگرنە ئەستۆ و دەبێت پشتگیری لە مافەكانی بكەن بە پاڵپشتی دەوڵەت".
هەر لەجاڕنامەی نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ مافی منداڵان دووپاتیدەكاتەوە "منداڵەكان مافی رادەربڕینیان هەیە و دەبێت لەهەمو ئەو بوارانەی پەیوەندی بە منداڵانەوە هەیە گوێیان لێبگیرێت و بیروڕایان بە هەند وەربگیرێت، بەگوێرەی تەمەنی منداڵەكە و پێگەیشتنی، هەروەها منداڵەكان مافی خۆیانە هەرچ ئایینێك پەیڕەوبكەن، كە خۆیان پێیان خۆشە، یاخود لەسەر هیچ ئایینێك نەبن و مافی خۆیشیانە ژیانێكی تایبەتیان هەبێت و دەبێت لەهەمو جۆرەكانی توندوتیژی جەستەیی و هزریی یان پێكان و رەفتاری خراپ و پشتگوێخستن و دەستدرێژیكردن و سەركوتكردن بپارێزرێت، هەروەها لە دەستدرێژی سێكسیش".
ئاماژەی بەوەداوە "پێویستە لەسەر هەمو وڵاتێك گرنتی ئەوە بكات كە دەسەڵاتداران بەشێوازێكی باش هەڵسوكەوت لەگەڵ منداڵاندا دەكەن و پێویستە لەسەر قوتابخانەكان منداڵان بە مافەكانی مرۆڤ ئاشنا بكەن و لەم ڕوەوە پەرەیان پێبدەن و مافی خۆیانە یاری بكەن و پشو بدەن و بەخۆشی بژین و دەبێت رێگری بكرێت لەوەی منداڵەكان روبەڕوی ئەشكەنجەدان و لێدان و هەڵسوكەوتی توند یان سزا ببنەوە". 

شەپۆلەکانی نەوا

Copyright © 2017 - Radio Nawa. Designed and Developed by Avesta Group