دیناری عێراقی وەک دراوێکی زۆر هەستیار دەمێنێتەوە بەرامبەر بە قەیرانەکان، چ پەیوەندیدار بە سیاسی، ئابوری، یان بانکی. ئەگەر عێراق ڕووبەڕووی سزای ئابوری نوێ ببێتەوە، ئەوا وڵاتەکە ڕووبەڕووی شەپۆلێکی هەڵاوسانی توندی نرخی ئاڵوگۆڕی دراو دەبێتەوە.
گێژاوی سیاسی لە ناوخۆی عێراق و گۆڕانی هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا، تەحەدای بێ وێنە دەخاتە بەردەم ئابووری و پرسی نرخی دینار دەگەڕێنێتەوە پێشەوەی مشتومڕی گشتی. لە کاتێکدا هۆشدارییەکان سەبارەت بە ئەگەری دابەزینی نرخی دراو بۆ نزمترین ئاستی تۆمارکراو زیاتر دەبنەوە.
بانکی ناوەندی عێراق ڕەوایەتی ئەو ڕاپۆرتانەی ڕەتکردەوە کە باس لەوە دەکەن نرخی دیناری عێراقی بۆ هەر دۆلارێکی ئەمریکی بۆ 4 هەزار دینار کەمدەکرێتەوە، ئەمەش بە پشتبەستن بە لێکۆڵینەوەیەک کە گوایە بانکەکە ئەنجامی داوە. هەندێک لە ماڵپەڕە هەواڵییەکان و پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا ڕاپۆرتیان بڵاوکردەوە کە بانگەشەی ئەوە دەکەن کە لەسەر بنەمای توێژینەوەیەکی بانکی ناوەندی عێراقە کە ئاماژە بە ئەگەری دابەزینی بەهای دینار بۆ 4 هەزار دینار دەکات بەرامبەر بە یەك دۆلار. 
لەكاتێكدا بانکی ناوەندی ئاماژە بەوە دەكات كە عێراق لە ئێستادا کەمترین ڕێژەی هەڵاوسانی بەخۆیەوە دەبینێت دوای کۆنترۆڵکردنی ڕۆیشتنی پارە و پاراستنی یەدەگی ئاسوودەیی دراوی بیانی، کە ڕێگە بە بەڕێوەبردنی نرخی ئاڵوگۆڕی ڕۆژانە و هاوسەنگی لە نێوان دابینکردن و خواست لەسەر دراوی بیانی دەدات.
لەبەرئەوەی عێراق نەوت بە دۆلاری ئەمریکی دەفرۆشێت، گۆڕینی داهاتی دۆلار بۆ دینار بە ڕێژەی 4 هەزار دینار، بە نزیکەیی بەهای داهاتی نەوت بە دینار سێ ئەوەندە دەکات؛ ئەمەش سوودی بۆ بودجەی دراوی ناوخۆیی هەیە  (کە یارمەتیدەرە لە پێدانی مووچەی کەرتی گشتی ناوخۆیی و قەرزی ناوخۆ) بەڵام ئەمە کاریگەرییەکی حسابیە، مەرج نییە باشتربوونی خۆشگوزەرانی ڕاستەقینە بێت.
لەلایەكی دیكەوە هیچ بانگەشەیەکی باوەڕپێکراو بە شێوەیەکی بەرفراوان نییە کە ئەمریکا بە ئاشکرا فشار بخاتە سەر عێراق بۆ ئەوەی نرخی ئاڵوگۆڕی دراو بە 400 هەزار دینار بۆ هەر 100 دۆلار جێگیر بکات . پێدەچێت ئەم ژمارە تایبەتە بە شێوەیەکی گەورە زیادەڕەوی تێدا كرابێت  بە بەراورد بە نرخی ڕاستەقینەی بازاڕ لە ساڵانی ڕابردوودا.
بەڵام بەبێ گوێدانە ئەم ژمارەیە، کە ڕەنگە نادروست بێت  فشاری جیۆسیاسی و دارایی  ڕاستەقینە و بەرچاو  لە لایەن ئەمریکاوە  هەیە کە کاریگەرییان لەسەر سیستەمی دراوی بیانی عێراق و دەستڕاگەیشتن بە دۆلار و لە ئەنجامدا، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ، نرخی ئاڵوگۆڕەکەی هەیە. هەر بۆ نمونە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا چەند بانکێکی عێراقی خستۆتە ژێر چاودێرییەوە بەهۆی سپیکردنەوەی پارە و ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی نایاسایی بۆ وڵاتانی ناوچەكە.
ئەزمونی عێراق دەریخستوە کە. دیناری عێراقی لە مێژە تووشی هەڵاوسان بووە کە لە لاوازییە ئابوورییە ناوخۆییەکان و فشارە دەرەکییەکان و داینامیکی دارایی جیهانییەوە سەرچاوەی گرتووە. تێگەیشتن لە هۆکار و بزوێنەر و دەرئەنجامەکانی دابەزینی بەهای دینار بۆ 400 هەزار دیناری عێراقی بۆ هەر 100 دۆلارێکی ئەمریکی بۆ داڕێژەرانی سیاسەت و وەبەرهێنەران و ڕای گشتی عێراق زۆر گرنگە. 
هۆکاری پێکهاتەیی بەهێز هەن کە دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار جارجارە لە بازاڕی هاوتەریبدا، ئابووری عێراق نزیکەی تەواو پشت بەو دۆلارانە دەبەستێت کە لە داهاتی نەوتەوە دێت، ئەمەش بەو مانایەیە کە هەر سزایەک یان سنووردارکردنێک بۆ گواستنەوەی دارایی ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بەردەستبوونی دراوی بەهێز هەیە. 
ئەگەر مامەڵەی بانکە نێودەوڵەتیەكان لەگەڵ عێراقدا سنووردار بکرێن، یان ئەگەر هەناردەکردن کاریگەری لەسەر دروست ببێت، ئەوا قەبارەی ڕۆیشتنی دۆلار بۆ ناو بازاڕی عێراق بچووک دەبێتەوە و کەمیی پارەی خێرا دروست دەکات.
ئەگەر وڵات گەمارۆی ئابووری نوێ بخرێتە سەر یان ئەگەر لەناکاو بارودۆخی ناوچەیی و نێودەوڵەتی تێکبچێت و کاریگەری لەسەر ڕۆیشتنی پارە دروست بکات، هەروەها ئەگەر لایەنە بیانییەکان لە مامەڵەکردن لەگەڵ سیستەمی بانکی عێراقی بکشێنەوە، ئەوا کارەکانی دارایی و هاوردەکردن کەم دەبنەوە.
گۆڕینی نرخی فەرمی لە نزیکەی  1,300 و 1,320 دیناری عێراقی بۆ دۆلاری ئەمریکی  بۆ 4,000 دیناری عێراقی بۆ دۆلاری ئەمریکی، دابەزینێکی بەرچاوی یەکجارەکی پێکدەهێنێت (203 % لە ژمارەی دینار بۆ هەر دۆلارێک). ئەمەش دەستبەجێ نرخی هەر کاڵایەک کە بە دۆلار بێت ( وزە، خزمەتگوزارییە دەرەکییەکان، سووتەمەنی، دەرمان، کاڵای سەرمایەدار) چەند هێندە دەکات. 
کەرتەکانی وابەستە بە هاوردەکردن (بەرهەمهێنان، فرۆشتنی تاکەکەسی و بیناسازی) ڕووبەڕووی شۆک دەبنەوە بۆ تێچووی شتومەک، کە ئەگەری هەیە ببێتە هۆی کەمیی دابینکردن یان داخستنی بازرگانی. ڕەنگە هەندێک لە بازرگانییەکان بە تەواوی هاوردەکردن بوەستێنن ئەگەر تێچوونەکان ناپایەدار بن، کە لە ئەنجامدا بەردەستبوونی کاڵاکان کەم دەبێتەوە.
پێدەچێت بارگرانی تێچوونەکان بە شێوەیەکی ناڕێژەیی بکەوێتە سەر ئەو خێزانانەی کە کەم داهاتن. بەبێ پاراستنی کۆمەڵایەتی بەهێز، نایەکسانی دەتوانێت فراوانتر بێت. ڕەنگە عێراقییەکان لە چینی ناوەڕاست و سەرەوە پاشەکەوتەکانیان بگۆڕن بۆ سەروەت و سامانی بەرجەستە (خانوبەرە، دراوی بیانی)، ئەمەش نایەکسانی سەروەت و سامان زیاتر گەورەتر دەکات.
بانگەشەی ئەوەی كە  400 هەزار دینار بۆ هەر 100 دۆلار دیاری بكریت پێدەچێت تێنەگەیشتنێک و  زیادەڕەوییەک  و یان دەنگۆیەک بێت ڕەنگە تەنانەت بەشێک بێت لە تیۆرییەکی سیاسی یان پیلانگێڕی. چونكە   بابەتەكە لەگەڵ واقیعە بەڵگەدارەکانی بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراوی عێراقیدا ناگونجێت، بۆ کەمکردنەوەی ئەم فشارە، دیارە عێراق پێویستی بە چاکسازی لە سیستمی بانکی و هەمەچەشنکردنی یەدەگی دارایی دەبێت، بەڵام جێبەجێکردنی ئەو هەنگاوانە ڕووبەڕووی ئاستەنگی سیاسی و تەکنیکی ئاڵۆز دەبێتەوە کە دەتوانێت ڕێگری لە هەر پێشکەوتنێکی خێرا بکات.
د.پیرۆت محمد امین 
پسپۆڕی : دارایی گشتی

ئەو وتارانەی لە ماڵپەڕی رادیۆی نەوا بڵاودەكرێنەوە تەنها گوزارشت لە بۆچونی نوسەرەكانیان دەكات.