دیموکراسی، لە ناوەڕۆکەکەیدا، زیاترە لە تەنها سندوقەکانی دەنگدان. دەبێت لەگەڵ ئاڵوگۆڕی ئازادی بیروڕا و سیستەمی یاسایی هەمەلایەنە و گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات و ڕێزگرتن لە ئیرادەی گەل بێت. 
لە هەر سیستەمێکی دیموکراسیدا هەڵبژاردن ئامرازێکی جەوهەرییە بۆ ئەوەی هاووڵاتیان بتوانن ئیرادەی سیاسی خۆیان دەرببڕن و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی کاروباری گشتی بکەن. لە عێراق، هەرچەندە ئەزموونی دیموکراسی تاڕادەیەک نوێیە، بەڵام بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە کە ڕەنگدانەوەی دۆخی هەوراز و نشێوی ئاستی متمانەی سیاسیە لای هاوڵاتیان.
سیاسەت ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داڕشتنی پەیوەندی نێوان خەڵک و سیستەمی سیاسی لە عێراقدا. ئەو بڕیار و سیاسەتانەی کە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان دەیگرنەبەر، ڕادەی متمانەی جەماوەری بە دامەزراوەکانی دەوڵەت و توانای دابینکردنی پێداویستییەکانی هاووڵاتیان و گەیشتن بە سەقامگیری دیاری دەکات. هەروەها وەڵامدانەوەی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان و چارەسەرکردنی داواکارییە ڕەواکان کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر هەڵوێستی هاووڵاتییان بەرامبەر بە سیستەم هەیە. چاکسازییە سیاسی و ئابوورییە گشتگیرەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ گەڕاندنەوەی متمانە، لە کاتێکدا سەرکوت و گەندەڵی بەردەوام دەبێتە هۆی لەدەستدانی زیاتر.
بایکۆتکردن یان خۆبەدوورگرتن لە هەڵبژاردن جۆرێکە لە ڕەفتاری سیاسی کە دەنگدەر وەک ڕەتکردنەوەی ڕەها لە سیستەمی سیاسی و ئامرازەکانی دەریدەبڕێت. ڕەنگە بەڕاستی ئەمە وابێت و گوزارشت لە حاڵەتێکی ناڕەزایەتی، نائومێدی، یان ناڕازیبوونی گشتی دەکات لە سیستەمی سیاسی، ئەو سیستەمەی کە بەڕێوەی دەبات، یان لە ئەدای حکومی و سیاسیی پارتە سیاسییەکان. 
لە یەکەم هەڵبژاردنی پەرلەمانییەوە، ڕێژەی بەشداریکردن لە سندوقەکانی دەنگدان نیشاندەرێک بووە کە دەتوانرێت وەک خواستێکی جەماوەری بۆ گۆڕانکاری و بنیاتنانی سیستەمێکی سیاسی نوێ بخوێنرێتەوە بۆ ئاسایش و سەقامگیری و گەشەپێدان. بەڵام بە تێپەڕبوونی کات ڕێژەی بەشداریکردن بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینی، بەتایبەتی لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ کە یەکێک لە کەمترین ڕێژەی بەشداریکردن لە مێژووی هاوچەرخی عێراقدا تۆمارکرد. ئەم دابەزینە تەنیا ڕق و کینەیەکی تێپەڕین نەبوو لە دەنگدان، بەڵكو پەیامێکی ڕوون بوو کە قەیرانی متمانەی نێوان شەقام و چینی سیاسی دەربڕی.
متمانەی سیاسی لە عێراق بەهۆی چەندین هۆکارەوە کاریگەری لەسەر بووە، دیارترینیان گەندەڵی بەردەوامی دارایی و ئیداری و لاوازی خزمەتگوزارییە گشتیەکان و شکستی چاکسازییە بەڵێندراوەکان. هەروەها دەستێوەردانەکانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەستی هاوڵاتیانی قووڵتر کردووەتەوە  بەوەی كە ڕەنگە ئیرادەیان  فاکتەری یەکلاکەرەوە نەبێت لە داڕشتنی سیاسەتەکان یان هەڵبژاردنی سەرکردەکان. لە ئەنجامدا ئێستا بەشێکی زۆر لە دەنگدەران پێیان وایە بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا واقیعەکە ناگۆڕێت و دەرئەنجامەکەش دەرەنجامێکی پێشوەختەیە لە بەرژەوەندی ئەو هێزانەی کە زاڵن بەسەر گۆڕەپانی سیاسیدا.
بەڵام ناتوانرێت ڕێژەی بەرزی بەشداربوان وەک ئەوەی لە هەندێک هەڵبژاردندا ڕوویداوە  پشتگوێ بخرێت، زۆرجار پەیوەستبووە بە بزووتنەوەی بەهێزی جەماوەری یان بەڵێنی چاکسازی ڕیشەیی. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە هاوڵاتیانی عێراق لە بنەمای پڕۆسەی هەڵبژاردن ڕەتناکەنەوە، بەڵکو بەشداریکردنیان بە متمانەی ئەوانەوە دەبەستنەوە کە دەنگەکەیان جیاوازی دروست دەکات. ئەمەش دەرگا بۆ نوخبە سیاسییەکان دەکاتەوە کە پرد لەگەڵ شەقامەکە دروست بکەنەوە لە ڕێگەی هەنگاوی کردەیی
لەبەر ڕۆشنایی شکستەكانی سیستەمی هەڵبژاردنەکانی عێراق، هاوڵاتیان لە ڕێگەی کەمی ڕێژەی بەشداریکردنەوە متمانە نەبوونی خۆیان بە پرۆسەی هەڵبژاردنی وڵاتەکەیان نیشان دەدەن. لەگەڵ هەر خولێکی هەڵبژاردنەکاندا کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بە بەردەوامی ژمارەکانی لە خوار 41% تۆمارکردووە، لەگەڵ دابەزینی بەشداریکردن لە خوار 30% لە هەندێک لە پارێزگاکان. بۆیە ڕێژەی بەشداریکردن بۆ هەموو دەنگدەران بە شێوەیەکی بەرچاو کەمترە لە خەمڵاندنە فەرمییەکان.
کەمی ڕێژەی بەشداریکردن لە پڕۆسەی هەڵبژاردنەکاندا تیشک دەخاتە سەر بێزاری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنە سیاسییەکان، ئەمەش بەهۆی ڕۆڵی باڵادەستی گروپە چەکدارە حکومی و ناحکومییەکان و هاتنە ناوەوەی پارەی ڕێکنەخراو بۆ ناو سیاسەتی عێراق. وەئەو بڕیارە سیاسییە زۆرانەی کە لە دەرەوەی پەرلەمان و دەرەوەی میکانیزمی دەنگدانی وڵات دەدرێن. 
دیارترین ئەو کێشانەی کە بەشدارن لە نەبوونی متمانە، گەندەڵی و لایەنگرین، کە بوونەتە کولتوورێک  لەناو دامەزراوەکانی دەوڵەتدا. گەندەڵی بە قووڵی چەسپاوە و ڕێگری لە گەشەکردن دەکات و هەستکردن بە نادادپەروەری دێنێتە كایەوە. خراپی کوالیتی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک کارەبا، ئاو، پەروەردە، تەندروستی بووەتە هۆی زیادبوونی ناڕازیبوونی هاووڵاتیان، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی لێپرسینەوەیەکی کاریگەر بەرامبەر بە دەسەڵاتە بەرپرسیارەکان. ئەمەش هەستی بێزاری جەماوەری دروست کردووە.
لە لایەكی دیكەوە  خۆبەدوورگرتن لە هەڵبژاردنەکان بووەتە ئاڵۆزیەکی دیكە، چونكە دەبێتە هۆی ئەوەی كەهەمان پارتەکان لە گۆڕەپانی سیاسیدا بهێڵێتەوە بەبێ هیچ گۆڕانکارییەک لەگەڵ هەر خولێکی هەڵبژاردندا. جگە لەوەش سەرکەوتنی هەڵبژاردنەکانیان،  چ لە میدیاکان و  چ لە ناو جەماوەردا دەقۆزنەوە و دەیخەنە بازاڕەوە بۆ کۆمەڵگەی ناوخۆیی و جیهانی دەرەوە، وەک شایستەیەکی هەڵبژاردن.
بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا پەیوەندی بە زیادبوونی بەرچاوی متمانەی سیاسییەوە هەبووە، چونکە بەشداریکردن لەو پرۆسانەی کە وەک دادپەروەر و یەکسان هەستیان پێدەکرێت، متمانە بە سیستەمەکە بەرزدەکاتەوە. جگە لەوەش لە هەندێک وڵاتدا "ماوەی ئارامی " بەڵگەدار کراوە کە نزیکەی ١٠٠ ڕۆژ دەخایەنێت دوای هەڵبژاردنەکان. ئەم قۆناغە بە زیادبوونی متمانە دەناسرێتەوە، تەنانەت لەنێو ئەوانەی دەنگیان بە کاندیدی براوە نەداوە، کە دەگەڕێتەوە بۆ جەماوەری پێشوەختە یان نیازپاکی سەرکردەیەکی نوێ یان هاوپەیمانی دەسەڵاتدار.
بەم شێوەیە ڕێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا، ڕەنگدانەوەی قەیرانێکی قووڵی متمانەیە لەنێوان هاووڵاتیان و سیستمی سیاسیدا. زۆرێک پێیان وایە بە لەبەرچاوگرتنی دووبارەبوونەوەی هەمان ڕووخسار و نەبوونی چاکسازی ڕاستەقینە دەنگەکانیان هیچ جیاوازییەکی نابێت. بەبێ هەنگاوی جددی بۆ بەرزکردنەوەی شەفافیەت و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەدیهێنانی دادپەروەری، کەلێنی نێوان شەقام و سندوقی دەنگدان بەردەوام دەبێت و هەڕەشە لە خودی جەوهەری پرۆسەی دیموکراسی دەکات و داهاتووی سەقامگیری سیاسی دەخاتە مەترسییەوە.
د.پیرۆت محمد امین  
پسپۆڕی دارایی گشتی

ئەو وتارانەی لە ماڵپەڕی رادیۆی نەوا بڵاودەكرێنەوە تەنها گوزارشت لە بۆچونی نوسەرەكانیان دەكات.